Trablusgarp Savaşı’nın bilinmeyenlerini ortaya çıkaran günlük

ÇANAKKALE Onsekiz Mart Üniversitesi’nden İsmail Sabah’ın 1 yıllık çalışma ile deşifre ettiği Çanakkale şehitlerinden Topçu Yüzbaşı Ali Haydar Efendi‘nin günlüğü, Trablusgarp Savaşı’nın bilinmeyen istikametlerini ortaya çıkardı. 1 Ocak 1912’den 13 Kasım 1912’ye kadar tutulan günlükte, Ali Haydar Efendi ile beraberindeki askerlerin Trablus cephesi gitmeden yaşadıkları ve Libya’ya ulaştıktan sonra İtalya birliklerine karşı mahallî halk ile birlikte verilen gayrete ait notlar yer alıyor.

Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Öğretim Vazifelisi İsmail Sabah, Çanakkale Savaşları’nda şehit düşen Topçu Yüzbaşı Ali Haydar Efendi’nin, 1 Ocak 1912’den 13 Kasım 1912’e kadar Trablusgarp Savaşı sırasında yazdığı günlüğü 1 yıl boyunca deşifre etti. Günlük birebir vakitte savaşın bilinmeyen yanlarını ortaya çıkardı. Günlüğün, Trablusgarp Savaşı’nın art planına dair ayrıntılar verdiğini belirten Sabah, “Libya’daki lokal aşiretler ve mücahitlerle Osmanlı askerlerinin İtalyan işgaline karşı birlikte nasıl savaştıklarının ayrıntılarını aslında gün yüzüne çıkarmış oluyoruz” dedi.

‘300 GÜNÜN ÜZERİNDE BİR GÜNLÜK TUTMUŞ’

Aile arşivinden çıkan bir eski defter ile günlüğün serüvenin başladığını söyleyen Sabah, “Günlük, eski Türkçe. Osmanlıca kaleme alınmış olduğu için bunun okunması noktasında Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi’nde vazifeli olmam nedeniyle benden yardım istendi. Defteri birinci okuduğumuz vakte kadar bunun ne olduğu bilinmiyordu. Bu günlüğü incelemeye başladığımızda ‘Acilat’, ‘Zaviye’, ‘Zuvara’ üzere yer isimlerini okuduktan sonra dedik ki; ‘Bu Trablusgarp Savaşı’nı anlatıyor’. Haydar Efendi, bir Çanakkale şehidi olmasına karşın bu günlük bize daha eski Trablusgarp Savaşı’nı anlattığını fark ettik. Bunun üzerine günlüğü teslim aldım. Bir seneyi geçen bir müddet zarfında, bu günlüğün çevirisini gerçekleştirdik. Ali Haydar Efendi, 1 Ocak 1912’den 13 Kasım 1912 tarihine kadar, 300 günün üzerinde bir günlük tutmuş. Bu günlüğe baktığımız vakit aslında Trablusgarp Savaşı’nın pek de ışık tutulmayan, anlatılmayan bir tarafını anlattığını fark ettik” dedi.

Sabah, “Çünkü biliyoruz ki, Trablusgarp literatüründe ekseriyetle Derne, Tobruk, Bingazi, Enver Paşa ve Mustafa Kemal Atatürk’ün çoklukla çarpıştığı safhaların ya da kısımların anlatıldığını biliyoruz. Ancak Ali Haydar Efendi, Trablus Cephesi’nde Albay Neşet komutasındaki kısımda savaşa katılıyor. Bizim için değerli kılan özelliklerinden biri de kendisi bir topçu subay olmasına karşın, Ali Haydar Efendi’yi oradaki lokal aşiretlere Osmanlı tarafından gönderilen paraların dağıtımında görevlendiriyorlar” diye konuştu.

İTALYANLARDAN OSMANLI ASKERLERİNE SORGU

Günlükte çok değişik ayrıntıların yer aldığını belirten Sabah, “O devirde Akdeniz’de İtalyan donanmasının üstünlüğü olduğu için Osmanlı askerleri deniz yolu ile Libya’ya ulaşamıyorlar. Bilhassa biliyoruz ki mesela Atatürk, Libya’ya, Mısır tarafından girerken; Ali Haydar Efendi ve beraberindeki heyetin evvel trenle Avrupa üzerinden Paris’e, Paris’ten Marsilya’ya ve oradan gemi ile Tunus’a geçtiklerini görüyoruz. Hatta bu birinci geçiş esnasında İtalyan ‘Agordat’ isimli savaş gemisinin Fransızların ‘Manuba’ isimli yolcu gemisini durdurduğunu, içerisinde Osmanlı askeri olduğu kuşkusuyla Ali Haydar Efendi ve takımının esir alındığını, Sardunya Adası’na çıkarıldığını, sorgu günlerini, Fransa hükümetinin İtalya’nın hükümetine ağır baskıların sonucunda esaretten kurtulup, tekrardan Fransa’ya döndüklerini günlükten öğreniyoruz. Bunun üzerine vazgeçmeyip, tekrardan bir deniz seyahatiyle Tunus’a geçip, Libya’ya o biçimde geçtiklerini görüyoruz. İçerisinde 318 günü anlatan bir günlükten bahsediyoruz. İçerisinde Trablusgarp Savaşı’na ilişkin o kadar hoş, o kadar değerli ayrıntılar var ki bir belgeseli çekilecek olsa seri olabilecek bir içeriğe sahip” dedi.

‘YERİ, İSMİ VE MEZARI BİLİNEN NADİR ŞEHİTLERDEN’

Trablusgarp Savaşı’nın sonundan Balkan Savaşları’nın patlak verdiğini söyleyen Sabah, “Ali Haydar Efendi, Balkan Harbi’ne katılmak üzere Libya’dan ayrılıyor. Evvel Balkan Harbi’ne akabinde da Çanakkale muharebelerine katılıyor, Arıburnu’nda Kemal Yeri’nin çabucak altında. Hatta ismi ile anılan ‘Haydartepe’ mevkisinde yaralanıyor ve 19 Temmuz 1915 günü Eceabat bağlı Yalova köyü hudutlarında şehit oluyor. Köy mezarlığının içerisinde subay mezarlığı dediğimiz bir kısım var; kendisi oraya defnediliyor. Ali Haydar Efendi, Çanakkale muharebelerinde yerini, ismini ve mezarını bildiğimiz seçkin şehitlerimizden biri” diye konuştu.